Λάμπρος, Σπυρίδων

(Κέρκυρα 1851 – Σκόπελος 1919). Ιστορικός, πανεπιστημιακός και πολιτικός. Θεωρείται ο πιο διαπρεπής μεσαιωνολόγος και ιστοριοδίφης της νεότερης Ελλάδας. Γιος του νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου (βλ. λ.), ο Λ. έδειξε πολύ πρώιμη κλίση στα γράμματα και στις τέχνες. Σε ηλικία μόλις δεκαπέντε χρόνων, εξέδωσε μαζί με τον αδελφό του Μιχαήλ το λογοτεχνικό περιοδικό Παρνασσός και ίδρυσε τον ομώνυμο και πολύ γνωστό σήμερα ομώνυμο φιλολογικό σύλλογο (1865). Η οικονομική άνεση της οικογένειάς του τού επέτρεψε να μάθει νωρίς τις κυριότερες ευρωπαϊκές συστηματικές γλώσσες και να κάνει μακροχρόνιες συστηματικές σπουδές στη χώρα μας και στην Ευρώπη (1867-75). Ξεκίνησε τις σπουδές του στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στα πανεπιστήμια του Βερολίνου και της Λειψίας, ενώ πανεπιστημιακά μαθήματα παρακολούθησε στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στη Βιέννη, όπου ανακηρύχθηκε διδάκτορας. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα έγινε υφηγητής της ελληνικής ιστορίας και παλαιογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπηρέτησε ως γενικός επιθεωρητής δημοτικής εκπαίδευσης (1882-85) και στη συνέχεια έγινε έκτακτος καθηγητής (1887-90) και τακτικός από το 1890 στην έδρα της γενικής ιστορίας. Πραγματοποίησε πολύμηνα ταξίδια και ερεύνησε σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες, στις οποίες φυλάσσονται ελληνικά χειρόγραφα και αρχειακό υλικό σχετικό με την Ελλάδα. Ήταν επίσης ο πρώτος που ερεύνησε συστηματικά τις βιβλιοθήκες των μονών του Αγίου Όρους και δημοσίευσε δίτομο κατάλογο των αγιορείτικων χειρογράφων (1895-1900). Το απέραντο ιστορικό υλικό και τα φιλολογικά κείμενα που συγκέντρωσε με τις έρευνές του ο Λ. τα παρουσίασε είτε σε αυτοτελή δημοσιεύματα –Μιχαήλ Ακομινάτου τα σωζόμενα (1879-80), Ιστορικά μελετήματα (1884), Αργυροπούλεια (1910), Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά (4 τόμοι, 1912-27) κ.ά.– είτε στις πολυάριθμες μικρότερες διατριβές του τις οποίες καταχώρισε στο προσωπικό του περιοδικό Νέος Ελληνομνήμων (21 τόμοι, 1904-29). Ο Λ. έγραψε επίσης μια εξάτομη Ιστορία της Ελλάδας (1886-1908), που καλύπτει την αρχαία και τη μεσαιωνική περίοδο, και μετέφρασε σπουδαία ξένα ιστορικά έργα –τα οποία συχνά εμπλούτιζε με δικές του εκτενείς υποσημειώσεις– όπως η πεντάτομη Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας του Κούρτιους, η δίτομη Ρωμαϊκή ιστορία του Μπερτολίνι, η δίτομη Ιστορία της φραγκοκρατίας του Μίλερ, το Εγχειρίδιον ελληνικής και λατινικής παλαιογραφίας του Τόμσον κ.ά. Άλλα σημαντικά έργα του τιτλοφορούνται Ιστορία της Ελλάδας μετ’ εικόνων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του Όθωνος (1889-1908), Κατάλογος των εν ταις βιβλιοθήκαις του Αγίου Όρους ελληνικών χειρογράφων (1895-1900), Περί παλιμψήστων κωδίκων (1888) και Ελληνίδες βιβλιογράφοι (1903). Ο Λ. είναι επίσης ο πρώτος μεταφραστής των έργων του Ίψεν και του Μπγιόρσον στην ελληνική γλώσσα. Ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1887-1917) ο Λ., πέρα από τη διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας, οργάνωσε πρότυπο παλαιογραφικό φροντιστήριο που υπήρξε φυτώριο δοκίμων ερευνητών (Αδαμάντιος Αδαμαντίου, Σωκράτης Κουγέας, Κωνσταντίνος Δυοβουνιώτης, Δημήτριος Μπαλάνος, Φαίδων Κουκουλές κ.ά.). Παράλληλα με την επιστημονική του δραστηριότητα, ο Λ. είχε ενεργό συμμετοχή σε ποικίλες κοινωνικές, καλλιτεχνικές και εθνικές εκδηλώσεις. Η ανάμειξή του όμως στην πολιτική κατά την εκρηκτική περίοδο του εθνικού διχασμού στάθηκε μοιραία. Το 1916 και κατά τη διάρκεια του εθνικού διχασμού σχημάτισε κυβέρνηση, ύστερα από πρόσκληση του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου, μετά την απομάκρυνση του οποίου όμως παραπέμφθηκε από τη βουλή (πρωθυπουργός ήταν τότε ο Ελευθέριος Βενιζέλος) σε δίκη ενώπιον ειδικού δικαστηρίου. Η δίκη τελικά δεν έγινε, αλλά δημεύτηκε η περιουσία του και ο ίδιος εξορίστηκε αρχικά στην Ύδρα και μετά στη Σκόπελο όπου πέθανε. O ιστορικός και πανεπιστημιακός διδάσκαλος Σπυρίδων Λάμπρος (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).